Freak Show (en.wikipedia)

tłumaczenie: http://en.wikipedia.org/wiki/Freak_show

Freak show to wystawa rarytasów biologicznych, nazywanych także "wybrykami natury". Zazwyczaj byli to ludzie fizycznie niezwykli - karły albo olbrzymy, obojniaki, osoby z nietypowymi, rzadkimi chorobami, których występy miały szokować widza. Wytatuowani i zakolczykowani także występowali, głównie jako przykuwający wyglądem uwagę połykacze ognia albo mieczy.

Historia

W połowie XVI w., freak shows zaczęły być bardzo popularną formą rozrywki w Anglii. Deformacje były traktowane jako obiekt zainteresowania, więc tłumy licznie zbierały się by je oglądać. Znanym przykładem jest występ urodzonych w Genoi (Włochy), braci syjamskich Lazarusa i Joannesa B. Colloredo na dworze Karola I. O ile Lazarus był w pełni sprawny fizycznie, jego pasożytniczy bliźniak jedynie zwisał, "wyrastając" z jego klatki piersiowej. Kiedy bracia nie występowali, Lazarus zakrywał Joannesa płaszczem, by nie wzbudzać niepotrzebnej uwagi.

bracia Colloredo

Freak shows były popularne w tawernach i na targowiskach, gdzie wystawa była połączona z pokazem talentów dziwadeł.  Weźmy choćby Matthiasa Buchingera (XVIII w.), urodzonego bez nóg i rąk, który zabawiał tłumy sztuczkami magicznymi i swoimi zdolnościami muzycznymi, zarówno w Anglii, jak i później w Irlandii.

W XIX w. freak shows ostatecznie dojrzały do bycia przedsiębiorstwem komercyjnym. (Anglia i USA)

W USA główną postacią jeśli chodzi o popularyzację widowisk, był P.T Barnum. W 1842 r. zaprezentował swoje pierwsze większe oszustwo, istotę z małpią czaszką i rybim ogonem, przedstawianą jako "Feejee marmaid" (syrenka z Fiji).

syrenka z Fiji

Później Barnum pokazywał 4-letniego Charlesa "Tomcio Palucha" Strattona - widzom mówiono, że ma on lat 11. Stratton przestał rosnąć, kiedy miał pół roku, mierzył więc 64 cm i ważył 6,8 kg. Po wytresowaniu* chłopiec był w stanie naśladować każdego, od Herkulesa po Napoleona. Dla rozrywki innych, mając 5 lat pił wino, a 2 lata później - palił cygara. Podczas trasy po Europie ze Strattonem w 1844-45, Barnum spotkał królową Wiktorię. Występ chłopca jednocześnie rozbawił i zasmucił monarchinię, a całe zajście było świetną reklamą.

Tomcio Paluch I jako Napoleon

W 1860 r. Barnum wystawiał "człowieka-małpę"* Williama Henry'ego Johnsona, czarnoskórego karła* z mikrocefalią*, mówiącego "tajemniczym językiem", który tak naprawdę wymyślił Barnum. W 1862 odkrył olbrzymkę Annę Swan i Commodore'a Nutta, nowego Tomcio Palucha z którymi odwiedził prezydenta Abrahama Lincolna w Białym Domu. Podczas wojny secesyjnej cyrk Barnuma cieszył się dużą popularnością, gdyż ludność przez oglądanie przedstawień chciała choć na chwilę zrelaksować się i odciąć od sytuacji w kraju. 

 

 

 

Anna Swan z rodzicami

Barnum i Nutt

Angielskim odpowiednikiem Barnuma był Tom Norman, który pokazywał Elizę "Kobietę-szkielet" Jenkins, "balonogłowe dziecko" i kobietę, odgryzającą głowy żywym szczurom (Norman określał to jako "najbardziej makabryczne" zachowanie jakie widział). W innych jego przedstawieniach brały udział pchły, otyłe kobiety, olbrzymy, karły, a także emerytowany, białoskóry marynarz, którego malowano na czarno, kazano mówić wymyślonym językiem i przedstawiano jako "dzikiego Zulusa"*. Wystawiał także "rodzinę karłów", która w istocie składała się z dwóch mężczyzn i "pożyczonego" dziecka, kierował sklepami w Londynie i Nottingham oraz podróżował z dziwadłami po całym kraju.

W 1884 Norman skontaktował się z młodym mężczyzną z Leicester, Josephem "Człowiekiem-słoniem" Merrickiem, cierpiącym z powodu ekstremalnych deformacji. Merrick przybył do Londynu i stał się podopiecznym Normana. Z początku nawet Norman był zszokowany wyglądem Merricka i niechętnie go wystawiał. Ostatecznie Merrick wylądował w penny gaffie* na 123 Whitechapel Road, naprzeciwko London Hospital. Ze względu na bliskość szpitala, studenci medycyny i lekarze byli częstymi gośćmi Merricka. Jeden z młodych chirurgów, Frederick Treves, zaaranżował przeniesienie go do szpitala w celu postawienia mu profesjonalnej diagnozy.* Wystawianie "Człowieka-Słonia" było dość udanym przedsięwzięciem, a dodatkowego dochodu przysparzały ulotki o życiu Merricka i stanie jego zdrowia.

Joseph Merrick

W tym punkcie opinia o freak shows zmieniła się, wystawianie niepełnosprawnych, zmutowanych ludzi zaczęto postrzegać jako niesmaczne i nieetyczne. Po zaledwie kilku tygodniach z Normanem, wystawa Merricka została zamknięta przez policję, a drogi obu panów rozeszły się na dobre. Dzięki Trevesowi, Merrick trafił do London Hospital i przebywał tam aż do śmierci w 1890. We wspomnieniach Trevesa z 1923 "The Elephant Man and Other Reminiscences" lekarz okrył Normana niesławą, nazwał go pijakiem, który okrutnie wykorzystywał Merricka. Norman odpowiedział na te zarzuty w tym samym roku, w liście opublikowanym w World's Fair, jak i w autobiografii. Podkreślał, że zapewniał Merrickowi, jak i innym swoim eksponatom, sposób zarabiania na życie przy jednoczesnym zachowaniu niezależności, a Merrick przekraczając próg London Hospital pozostał dziwadłem wystawianym na pokaz, z tą różnicą, że nie miał kontroli nad tym, kiedy i w jaki sposób był oglądany.

Te znaczące zmiany w postrzeganiu różnic fizycznych, doprowadziły do upadku freak shows jako rozrywki pod koniec XIX w. Kiedy tajemnicze anomalie okazały się być naukowo potwierdzonymi mutacjami lub chorobami genetycznymi, dziwadła stały się bardziej obiektem współczucia niż strachu i pogardy. Na przykład prawo stanu Michigan zabrania "wystawiania jakichkolwiek zdeformowanych ludzi lub ludzkich monstrów, z wyjątkiem celów naukowych". Istnieją jednak miejsca, gdzie freak shows nadal są popularne.

Oś czasu

Pokazy dziwadeł mają długą historię:

1630
Lazarus Colloredo i złączony z nim mostkiem Joannus Baptista, objeżdżają Europę

1704-1718
Wielki Peter kolekcjonuje dziwadła w Kunstkammer (obecnie St. Petersburg, Rosja)

1738
Wystawa istoty, która "została pojęta w Guinei; ma około 122 cm wzrostu i z każdej strony wygląda jak kobieta, oprócz głowy, która przypomina człekokształtną małpę".

1810-1815
Sarah "Hottentot Venus" Baartman występuje w Anglii i Francji.

Sarah Baartman

1884
Tom Norman wystawia "Człowieka-Słonia", Josepha Merricka, w londyńskim East End.

1932
Wyprzedzający swoją epokę film Teda Browninga, "Dziwolągi", opowiada historię podróżującego freak show. Wykorzystanie prawdziwych dziwadeł w filmie wywołało oburzenie opinii publicznej, a sama produkcja została zapomniana, aż do ponownej premiery na Festwialu w Cannes w 1962. Gwiazdy filmu, siostry syjamskie Violet i Daisy Hilton, zostały wychowane w freak show.

1960
Albert-Alberta Karas (rodzeństwo, każde pół-mężczyzna, pół-kobieta), występuje z Bobbym Reynoldsem.

rodzeństwo Karas

1992
Grandy Stiles (Chłopiec-homar) zostaje zastrzelony w swoim domu w Gibsonton, na Florydzie.

Grandy Stiles

1996
Mancow Muller prezentuje 30 000 osobom Freak show Mancowa w United Center, latem 1996. Występują m. in Kathy Stiles i jej brat Grady III jako "Homarowe Bliźnięta".

2000-2010
 Ken Harck's Brothers Grim Sideshow debiutuje na Great Circus Parade w Milwaukee. Pokazują tam grubą kobietę z brodą, Melindę Maxi, dziwadła self-made The Enigma i Katzen, a w późniejszych latach pół-chłopca Jessego Stitchera i Jesusa "Chuya" Acevesa - "Meksykańskiego Wilkołaka" i "Człowieka Kota". Brothers Grim występuje z festiwalem muzycznym Ozz Fest w 2006, 2007 i 2010.

Katzen i The Enigma

Jesus Aceves

Człowiek-kot

2005
Założenie 999 Eyes Freakshow, reklamującego się jako "ostatni, autentyczny freak show w Stanach Zjednoczonych". 999 przedstawia dziwadła w bardzo pozytywnym świetle, podkreślając, że "to co inne jest piękne". Występuje m.in Czarny Skorpion.

2007
 Wayne Schoenfeld  gromadzi szereg cyrkowców na "The L.A. Circus Congress of Freaks and Exotics", by sfotografować ich dla "Cirque Du Soleil - Circus of the Past". Udział wzięli: "półczłowiek" Bill Quinn, Percilla, "Otyła dama", Mike "Potężny karzeł" Murga; Dieguito El Negrito, "Dziki człowiek", połykacze ognia, mieczy i inni.






Dzisiejsze freak shows
Echem rozrywki, której przysparzały tradycyjne freak shows, są niektóre programy telewizyjne. "Extraordinary people"czy "Bodyshock" pokazują życia ludzi zdeformowanych lub ze znacznym stopniem niepełnosprawności, które mogą być postrzegane jako dzisiejsze odpowiedniki cyrkowych freak shows. Jednakże, by okazać chorym szacunek, przedstawia się ich zwykle jako heroicznych, a uwaga skupia się także na ich rodzinie i przyjaciołach, którzy pomagają im przezwyciężyć słabości. W The Guardian Chris Shaw skomentował programy tego typu: "dla jednego freak show, dla drugiego obraz zwycięstwa heroizmu nad przeciwnościami losu; nazwijcie mnie uprzedzonym, ale podejrzewam, że jakieś dwadzieścia osób prędzej będzie oglądać ten program, zbierając szczękę z podłogi niż ocierając łzy".



*wytresowanie wydaje się być w tym kontekście dość nieludzkim określeniem, ale jak dla mnie idealnie wpasowuje się w tematykę freak show, bo to, jak traktowali tych ludzi, było istotnie mało ludzkie. [wszystkie przypisy są ode mnie]
*ze zdjęć mi się nie wydaje, żeby on był karłem, ale tłumaczę zgodnie z oryginalnym tekstem ;) może to ja coś pomieszałam.
*wł. "brakujące ogniwo", określano go też mianem "pinhead" czyli "stożkogłowym"
*mikrocefalia - "wada rozwojowa charakteryzująca się nienaturalnie małymi wymiarami czaszki"
*najbardziej pokręcone zdanie w tym tekście. Zastanawiam się czy coś przekręciłam czy rzeczywiście malowali jakiegoś dziadka farbą i mówili, że jest z Afryki. W sumie jak na ówczesne standardy jakoś nie wydaje mi się to niemożliwe. ;p 
*penny gaff - rodzaj popularnej rozrywki dla niższych klas w XIX-wiecznej Anglii.
*jeśli ktoś jest ciekawy, Treves zaopiekował się Merrickiem, w szpitalu Merrick zajął się czytaniem i pisaniem wierszy, a w późniejszym czasie stał się bardzo znany w londyńskim towarzystwie.